1.5 trilyon dolarlık ütopya: NEOM projesi neleri amaçlıyor?
Veliaht Prens Muhammed bin Selman’ın megakent projesi NEOM, bilhassa son devirlerde eleştirilen maksadı haline geldi. Son raporlar projenin yolsuzluk, emekçi vefatları, ırkçılık ve bayan düşmanlığı ile gayret ettiğini ortaya koyarken NEOM, Suudi Arabistan için tarihi bir değere sahip olacak. NEOM nedir?
Neom, Suudi Arabistan’ın ülke iktisadını çeşitlendirmeyi ve böylelikle petrole olan bağımlılığını azaltmayı amaçlayan savlı Vizyon 2030 projesinin bir kesimi pozisyonunda. 26.500 km²’lik bir alana yayılacak olan proje, ülkenin batısındaki Tabuk vilayetinde yer alıyor. Birinci olarak 2017 yılında Veliaht Prens tarafından duyurulan Neom, Yunanca “yeni” manasına gelen “neo” ve Arapça “gelecek” manasına gelen “mustaqbal” sözlerinin birleşiminden oluşuyor.
Başlangıçta 500 milyar dolarlık bir proje olarak öngörülen projenin maliyeti, Bloomberg’in Nisan 2024 tarihli bir raporuna nazaran 1,5 trilyon dolara yükselmiş durumda. Projenin birden fazla temel bileşenlerinin 2039 yılında tamamlanması öngörülüyor. Çölün ortasında inşaatlar devam ederken 1,5 trilyon dolarlık yatırımın NEOM’u yeşillendirip yeşillendiremeyeceğini ise vakit gösterecek. Öte yandan Neom, her biri tasarım, ölçek ve hayal gücü açısından argümanlı bir projeye konut sahipliği yapan çok sayıda bölgeden oluşacak. Lakin NEOM’un en temeli 5 kıymetli bölgeden oluşuyor. The Line
Muhtemelen tüm NEOM projeleri ortasında en düzgün bilineni olan The Line, çöl boyunca 34 kilometrekarelik bir alana yayılan 170 kilometre uzunluğunda aynalı bir kent sınırı olarak inşa ediliyor. Kentin özgün planlarında 500 metre yüksekliğinde ve 200 metre genişliğinde “dikey katmanlı” binalar bulunuyor. Büsbütün yürünebilir olarak tasarlanan kent, en az yüzde 95 oranında yenilenebilir güçle çalışacak. Bu çizgi kentte toplamda 9 milyon nüfusun basamağı ve ulaşımın 5 dakikada tamamlanması planlanıyor. Ekim 2024 prestijiyle 5 km’lik merkezi bir kısmın 2030’a kadar tamamlanması planlanıyor. Projenin tamamının ise 2045’e kadar inşa edilmesi hedefleniyor. Oxagon
Oxagon, entegre bir sanayi limanı ve konut dairelerine konut sahipliği yapacak sekizgen bir sanayi kenti olacak. Oxagon da büsbütün yenilenebilir güçle çalışacak. Duba kasabasının yaklaşık 25 kilometre kuzeyinde yer alacak ve yaklaşık 200-250 kilometrekare araziyi kaplayacak ve bunun yaklaşık 40 kilometrekarelik kısmı kenti oluşturacak. Oxagon, “Neom limanı” olarak yine isimlendirilen eski Duba limanını da içeren üretim, endüstriyel araştırma ve geliştirmeye odaklanmak üzere tasarlandı. Bu komplekste bir tuzdan arındırma tesisi, bir hidrojen tesisi ve bir oşinografi araştırma merkezi yer alacak. Proje, Asya, Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nin doğu kıyısı ortasındaki ticaretin yaklaşık yüzde 13’ünün yapıldığı bir yol olan Süveyş Kanalı’nın çabucak güneyindeki Kızıldeniz’e uzanacak.
Yüzen sanayi kenti Oxagon, birebir vakitte 1GW’lık yapay zeka data merkezi kurmayı da planlıyor. Oxagon CEO’su Vishal Wanchoo, Semafor’a verdiği röportajda, birinci 400 MW’lık fazın bu yıl imzalanabileceğini tez etti. Öte yandan fısıltı gazetelerinde Elon Musk’ın da NEOM’a dahil olabileceği konuşuluyor. Bunun Oxagon’daki bilgi merkezi ile ilgili olup olmayacağı meçhul fakat NEOM’da çok sayıda data merkezi yer alacak. Musk’ın Tesla ve xAI şirketleri için bir bilgi merkezi kurma fikri çok uzak görünmüyor. Hatta Musk, bir mühlet evvel şu açıklamayı yapmıştı: “Suudi Arabistan’daki Neom üzere büyük projeler vakte meydan okuyor, onları şaşırtan buluyorum.”
Trojena
Arap Yarımadası’ndaki birinci büyük açık hava kayak merkezi olacak olan Trojena projesi 2022 yılında başlatılmıştı. Projenin, 2029 yılında Asya Kış Oyunlarına mesken sahipliği yapması da bekleniyor. Bölge Suudi Arabistan’ın en yüksek dağlarına mesken sahipliği yapıyor ve NEOM web sitesine nazaran, Trojena “sıfırın altında kış sıcaklıkları yaşıyor ve bölgenin geri kalanından ortalama olarak daha serin olan yıl boyunca ılıman bir iklime sahip”. Görselinde solunda yer alan göl ise yapay olarka inşa edilecek. Sindalah
Ekim 2024’te Sindalah, tamamlanan birinci NEOM bölgesi oldu. NEOM, dört mahallî yüklenici ve 60 alt yüklenicinin iştirakiyle iki yılda geliştirilen projenin birinci konuklarını ağırladığını ve Suudi Arabistan’da lüks turizmde yeni bir devrin başladığını duyurdu. NEOM’un kuzeybatı kıyılarından 5 km uzaklıkta bulunan Sindalah, 840.000 metrekarelik bir alana yayılıyor ve 2028 yılına kadar günlük 2.400 konuğu ağırlayarak 3.500 şahsa istihdam sağlamayı ve Suudi Arabistan’ın otelcilik ve turizm bölümlerinde büyümeyi teşvik etmeyi planlıyor. Sindalah sularında 45’i NEOM’a has olmak üzere 1.100 balık tipi ve 300’den fazla mercan çeşidi yaşıyor. Sindalah, konaklama için 440 oda, 88 villa ve 218 lüks hizmetli daire sunuyor. Magna
Magna, Akabe Körfezi kıyısında yer alan lüks bir hayat stili kıyı destinasyonu olarak tasarlanıyor. Bölge 120 kilometrelik bir alana yayılan 12 değerli destinasyona mesken sahipliği yapacak ve “sürdürülebilir turizmde altın standart” olmayı hedefleyen bir tabiat rezervine mesken sahipliği yapacak. Magna bölgesi altında çok sayıda proje yer alıyor. Bu projelerin birçok turizm faaliyetleriyle ilgili. NEOM’da yaşanan başka olaylar
Öte yandan NEOM, öbür tüm mega projeler üzere çeşitli tatsız olayların da merkezinde yer alıyor. Geçtiğimiz yıllarda NEOM’un inşa edildiği bölgede yaşayan mahallî halkın zorla yerlerinden edildiği bildirilmişti. Eski bir Suudi istihbarat subayı olan Albay Rabih Alenezi, Mayıs 2024’te bu bilgileri doğrulamıştı.
Yaşanılan bir öteki sorun ise projelerin yavaş ilerleyişi. Vizyon 2030 amacı muhtemelen 2040’lı yıllara kadar uzayacak. The Line için 2030’da bitirme maksadı imkansıza yakın. Projede 2030’da 9 milyon nüfusun 1.5 milyonunun barındırılması hedefleniyordu fakat yeni bilgilerde bu sayı yalnızca 300 bin civarına düştü. Yaşanılan personel vefatları de projenin temellerini sarsmaya devam ediyor. Ek olarak devasa projelerin ekolojik tesirlerinin ise gereğince araştırılmadığı belirtiliyor. En nihayetinde 170 kilometre uzunluğunda ve 200 metre yüksekliğinde bir yapının inşa edilmesinin radikal tesirlerinin olması bekleniyor.
