Şimdiye kadarki en riskli “yazı tura”: Karbon emisyonunda rekor kırılıyor

Küresel karbon emisyonları, elektrikli araçların yaygınlaşması, yenilenebilir güç kullanımının artması ve ormansızlaşma aykırısı tedbirlere karşın 2024 yılında yeniden yükseliyor. Azerbaycan’da düzenlenen COP29 iklim tepesinde sunulacak yıllık rapora nazaran, dünya çapında fosil yakıtlardan kaynaklanan karbondioksit emisyonlarının yeni bir rekor düzeye ulaşması bekleniyor.

2024 rekor kıracak

Global Carbon Project’in bilgilerine nazaran, 2024 yılında fosil yakıtlardan kaynaklanan karbon emisyonları yüzde 0,8 artarak 37,4 milyar tona ulaşacak. Bu bilgiler, dünya genelinde karbon emisyonlarının sürdürülebilir bir formda azaltılması için daha kapsamlı tedbirler alınması gerektiğini gözler önüne seriyor.

2024 yılı prestijiyle fosil yakıt kullanımından kaynaklanan karbon emisyonlarında bariz bir artış gözlemleniyor. Bilhassa doğalgaz ve petrol kullanımı bu artışta değerli rol oynuyor. Doğalgaz emisyonları yüzde 2,4 artarken, petrol kaynaklı karbon emisyonları ise yüzde 0,9 oranında yükseldi. Bu artışın ardındaki en büyük etken, memleketler arası hava trafiğindeki artış ve Hindistan’daki yüksek petrol talebi olarak öne çıkıyor. Buna rağmen, Amerika Birleşik Devletleri ve Çin’de petrol kaynaklı karbon emisyonlarında düşüş kaydedildi; Çin’de ise elektrikli araçların yaygınlaşması ile birlikte petrol tüketiminin tepe noktasına ulaştığı düşünülüyor.

Kömür kaynaklı emisyonlarda da küçük bir artış (%0,2) kaydedildi. Lakin bu artış Hindistan’da güçlü, Çin’de ise sonlu düzeyde olurken; ABD ve Avrupa Birliği’nde kömür kullanımında azalma görüldü. Bilhassa Birleşik Krallık, 2024 yılında son kömür santralini kapatarak kıymetli bir dönüm noktası yaşadı. Bu kapatma kararı ve rüzgardaki dev büyüme Birleşik Krallık’ın karbon emisyonlarını 1990 yılından bu yana neredeyse yarıya indirmesine katkı sağladı.

Global karbon emisyonlarının yüzde 10’luk bir kısmı, arazi kullanımı değişikliklerinden kaynaklanıyor. Ormansızlaşma ve arazi bozulması karbon salımını artırırken, ağaç dikimi üzere tedbirler bu emisyonların bir kısmını dengeleyebiliyor. 2024 yılında ise Amazon bölgesinde yaşanan kuraklık ve yangınlar nedeniyle topraktan kaynaklı karbon emisyonlarının yıllık ortalamaya nazaran daha yüksek bir düzeye (4,2 milyar ton) ulaşması bekleniyor.

Daha da değerlisi, toplam karbon emisyonları (fosil yakıt emisyonları ile arazi kullanım değişikliği emisyonlarının toplamı) 2024 yılında 41,6 milyar tona yükselecek. Geçen yıl, toplam karbon emisyonları 40,6 milyar ton olmuştu.

1,5 derecelik hudut her yıl aşılabilir

Bilim insanları global sıcaklık artışının yaklaşık 6 yıl içinde daima olarak 1,5 dereceyi aşma ihtimalinin yüzde 50 olduğunu hesapladı. Global sıcaklıkların 1,5°C eşiğini aşması, iklim sistemlerinde geri dönülemez değişiklikler ve geniş çaplı ekolojik, toplumsal ve ekonomik tesirler yaratabilir. Bunlar ortasında çok hava olayları, deniz düzeylerinde yükselme, resiflerin yok olması, hayvan ve bitki çeşitlerinde radikal yok olma, su kıtlığı, besin ve tarım krizi üzere sonuçlar yer alıyor. Ülkelerin tüm bunların gerçekleşme mümkünlüğünü bir “yazı turaya” bırakmaması gerekiyor.

Araştırmaya nazaran, halihazırda her yıl 40 milyar tondan fazla salınan karbon emisyonlarının atmosferdeki düzeyi yükselmeye devam ederek, giderek daha tehlikeli hale gelen global ısınmaya yol açıyor.

Bilim insanları mevcut durumda fosil yakıt kullanımında düşüş işareti görmüyor. Araştırmada yer alan bilim insanları global sıcaklık artışının sanayi öncesi düzeylerine nazaran 2 derecenin altında sonlandırılması talihini elde etmek için fosil yakıt emisyonlarında süratli ve derin kesintiler yapılması gerektiğinin altını çiziyor.

Bazı ülkeler emisyonları azaltmayı başarıyor

Geçtiğimiz on yıl içerisinde, Avrupa Birliği ülkeleri ve ABD üzere 22 ülkede ekonomik büyümeye karşın fosil yakıt kaynaklı karbon emisyonlarında düşüş sağlandı. Elektrikli araçların benimsenmesi, biyo-yakıtların kullanılması ve yenilenebilir güç yatırımları bu düşüşte tesirli oldu. Örneğin, Norveç’te elektrikli araçların yaygınlaşması ve petrol-gaz bölümündeki elektrikli modernizasyon çalışmaları karbon emisyonlarını kıymetli ölçüde azalttı. Norveç’e ek olarak Yeni Zelanda ve Güney Kore’de büyümeye karşın emisyonları azaltmayı başaran ülkeler ortasında.

Doğa rahatsız edici işaretler gösteriyor

1960‘larda faaliyetlerimiz global olarak yılda ortalama 16 milyar ton karbondioksit yayıyordu. Bu emisyonların yaklaşık yarısı (8 milyar ton) ormanlar ve okyanuslar tarafından doğal yollarla atmosferden uzaklaştırıldı.

Geçtiğimiz on yılda, insan faaliyetlerinden kaynaklanan emisyonlar yılda yaklaşık 40 milyar ton karbondioksite ulaşmış durumda. Tekrar bu emisyonların yaklaşık yarısı (20 milyar ton) uzaklaştırıldı. Şayet bu doğal yutaklar olmasaydı mevcut ısınma aslında 2°C’nin çok üzerinde olacaktı. Lakin tabiatın da yardımcı olabileceği bir hudut var.

2023 yılında, karadaki karbon alımı on yıllık ortalamaya nazaran yüzde 28 oranında düştü. Global rekor sıcaklıklar, Amazon’daki kuraklık ve Kanada ormanlarındaki eşi gibisi görülmemiş orman yangınlarının yanı sıra El Nino olayı da bu düşüşte tesirli oldu. İklim değişikliği devam ettikçe, artan okyanus sıcaklıkları ve karada daha fazla iklim aşırılıkları ile CO₂ yutaklarının daha az verimli hale gelmesi bekleniyor.