Sınırları büküyor! Erken evrenin en hızlı büyüyen kara deliği keşfedildi

Bilim insanları, Büyük Patlama’dan (Big Bang) yalnızca 1,5 milyar yıl sonra var olan ve harikulâde süratli büyüyen bir kara delik keşfetti. “LID-568” ismi verilen bu kara delik, 7,2 milyon Güneş kütlesine sahip ve maddey,  Eddington sonunun onlarca katı süratle içine çekiyor. Bu keşif, kainattaki muhteşem kütleli kara deliklerin nasıl oluştuğunu anlamak açısından kıymetli bir adım olarak görülüyor.

Bilmeyenler için Eddington sonu, astronomi ve astrofizikte, bir yıldız yahut diğer bir gök cisminin kütle çekimi ile radyasyon basıncı ortasındaki dengeyi tabir eder. Bu hudut, ismini İngiliz astrofizikçi Sir Arthur Eddington’dan alıyor. Kara delikler için Eddington sonu, kara deliğin husus biriktirme suratını belirleyen değerli bir sınırlayıcı pozisyonunda.

Eddington sonu Kara delikler bilindiği üzere etrafındaki gaz ve maddeyi çekerek büyür; lakin, unsurların süratle kara deliğe düşmesi sırasında ağır bir radyasyon da açığa çıkar. Eddington hududu, bu radyasyonun basıncının kara deliğin kütle çekimini dengeleyeceği noktayı söz eder. Bu hudut aşıldığında, radyasyon basıncı o kadar yüksek olur ki, yeni husus kara deliğe yanlışsız çekilmek yerine dışa gerçek itilir.

Eddington hududunun 40 katı suratında unsur yutuyor

 Ancak değişik bir formda LID-568 isimli kara delik, bu dengeyi aşarak maddeyi çok daha süratli bir biçimde, sonun tam 40 katı süratle tüketiyor.

 Bu süratle büyüyen kara delik, James Webb Uzay Teleskobu tarafından eski bilgiler üzerinde yürütülen bir araştırmada galaksi örnekleri ortasında tespit edildi. Bu galaksiler, optik ve yakın kızılötesi spektrumda görünmezken, X-ışını spektrumunda epey parlak biçimde gözlemlenebiliyor. Webb’in eşsiz kızılötesi algılama gücü sayesinde bu sönük objeler gözlemlenebildi. Yapılan gözlemlerde LID-568, ağır X-ışını yayılımı ile dikkat çekti.

LID-568’in tam pozisyonunu tespit etmek, klasik X-ışını müşahedeleri ile mümkün olmadığından Webb’in NIRSpec aygıtındaki tümleşik alan spektrografı kullanıldı. Araştırmada yer alan Dr. Emanuele Farina, “Soluk tabiatı nedeniyle, LID-568’in tespiti Webb olmadan imkansız olurdu” dedi.

Süper kütleli kara delikleri anlamamız için önemli

Bu fevkalâde keşif, muhteşem kütleli kara deliklerin küçük kara delik “tohumlarından” nasıl büyüdüğüne dair yeni ipuçları sağlıyor. Milletlerarası Gemini Gözlemevi’nden Dr. Hyewon Suh, bu keşfi şu halde kıymetlendirdi: “Eddington hududunu aşarak büyüyen bir kara deliğin keşfi, kara deliğin ister hafif ister ağır bir tohumdan başlamış olsun, kütlesinin büyük bir kısmını tek bir süratli beslenme sürecinde kazanabileceğini gösteriyor.”

LID-568’in sahip olduğu güçlü enerji çıkışlarının, çok emilim sonucu oluşan enerjiyi hür bırakarak sistemin çok istikrarsız hale gelmesini engelleyebileceği düşünülüyor. Bilim insanları, kara deliklerin Eddington sonunu nasıl aştığını anlamak için gelecekte Webb ile ek müşahedeler yapmayı planlıyor.