Uçaklardaki kara kutu nedir, ne işe yarar?
Havacılık sanayisi en inançlı ulaşım aracı olarak bilinir. Elbette bu muvaffakiyet rastlantısal değildir. Havacılığın eksiksiz güvenlik standartları çoklukla değerli can kayıplarının yaşandığı trajik uçak kazalarından sonra geliştirilmiştir. Uçak kara kutuları (uçuş kayıt aygıtları olarak bilinir), uçuş sayısındaki muazzam artışa karşın sanayinin güvenlik standartlarını süratle artırmasını sağlayan kritik bileşendir. Havacılıkta vazgeçilmez öge olan kara kutu (black box) sayesinde uçak kazanlarına neden olan arızaların %90’ına kadarının tespit edilebilebildiği bilinmektedir. Pekala, uçaklarda kara kutu nedir, nasıl çalışır, uçağın neresinde bulunur, hangi renktir? İşte hayati bileşen kara kutu hakkında tüm merak edilenler.
Kara kutu nedir ✈️
Kara kutu (uluslarası kullanım formuyla flight recorder), bir uçuş kayıt aygıtıdır. Kara kutu, her hava aracında bulunması gereken uçuş data kaydedicisidir. Tüm uçuş bilgileri, muhakkak bir algoritma ile kara kutuya kaydedilir. Bu, kaydedilen uçuş bilgilerinin yetkililer tarafından muhtaçlık duyulduğunda erişilebilir olmasını sağlar. Kara kutular, uçağın uçuş data kaydedicisini (FDR) ve kokpit ses kaydedicisini (CVR) tabir eder. Bunlar genelde farklı modüllerdir lakin birtakım çağdaş versiyonlar hem FDR’yi hem de CVR’yi tek bir ünitede birleştirir. Kara kutu, çoklukla bir kazadan kaynaklanan hasarı en aza indirmek için uçağın kuyruğuna yerleştirilir.
Kara kutu, granit kadar sağlam olacak biçimde tasarlanmıştır. 1100 derece sıcaklıkta bile yapısal bütünlüğü belli bir mühlet bozulmadan kalabilir. Kara kutular uçağa monte edilmeden evvel birçok güvenlik testine tabi tutulur. Uçaklarda sadece bu güvenlik testlerinden geçebilen kara kutular kullanılır.
Kara kutular isimlerinin tersine kutu biçiminde veya siyah değildir; bir uçak kazasından sonra kolaylıkla bulunabilmeleri için parlak turuncuya boyanmıştır. Her biri 10.000 – 15.000 dolar ortasında fiyatlandırılan ve yaklaşık 4.5 kg tartısında olan bu aygıtlar, araştırmacıların bir kazadan evvelki son olayları araştırmalarına imkan tanır.
FDR (Uçuş bilgi kaydedici) nedir ⏺️
FDR açılımı Flight Veri Recorder olup, Türkçede “Uçuş Bilgi Kaydedici” manasına gelmektedir. FDR, uçağın performans parametrelerinin, sistem durumunun ve çevresel şartlarının detaylı bir dijital kaydını sağlar ve rastgele bir olumsuz olayın şartlarına ait değerli fikirler sunar. Bir uçağın piste yaptığı andan varış noktasına indiği ana kadar Uçuş Data Kaydedici (FDR), uçuş bilgilerini titizlikle kaydeder. Bu datalara irtifa, hava suratı, istikamet, dikey ivme, denetim girişleri, motor parametreleri ve sistem fonksiyonelliği dahildir fakat bunlarla sonlu değildir. Bu çeşit kapsamlı data yakalama, her uçuş hareketinin, sistem operasyonunun ve çevresel tesirin inceliklerini titizlikle belgeleyen dijital bir ayak izi misyonu görür.
Yüksek tesirli çarpışmalar, çok sıcaklıklar ve suya batma üzere en kuvvetli şartlara dayanacak biçimde tasarlanan Uçuş Bilgi Kaydedicinin dayanıklılığı, felaket olaylar karşısında bile kritik uçuş datalarının korunmasını sağlar. Sağlam, yangına sağlam bir kasa içinde bulunan çarpışmaya sağlam bellek ünitesi, her uçuşun özünü kapsülleyerek bozulmaya karşı korur.
FDR, bir havacılık olayı yahut kazası sonrasında araştırmacılara olayın gizemlerini çözmek için bilgi sağlar. Uçuş Data Kaydedici, olay sonrası tahlildeki rolünün ötesinde, havacılık kesiminde proaktif güvenlik idaresinin temel taşı olarak hizmet eder.
Uçuş data kaydedici özellikleri
- Kaydedilen mühlet: 25 saat (kesintisiz)
- Parametre sayısı: 18 – 1000+
- Darbe toleransı: 3400Gs / 6.5 ms
- Yangına dayanıklılık: 1100 ℃ / 30 dk
- Su basıncına dayanıklılık: 6000 metre
- Su altı pozisyon belirleyici: 37.5 KHz
CVR (Kokpit Ses Kaydedici) nedir 🎙️
CVR açılımı “Cockpit Voice Recorder” olup, Türkçede “Kokpit Ses Kaydedici” manasına gelir. CVR, uçuş takımının seslerini ve kokpit içindeki başka sesleri kaydeder. Kaydedicinin mikrofonu ekseriyetle iki pilot ortasında üstteki gösterge panelinde bulunur. Motor gürültüsü, durma ikazları, iniş ekibinin açılması ve kapanması, öbür tıkırtılar ve patlamalar, her şey kaydedilir. Bu seslerden motor periyodu, sistem arızaları, sürat ve belli olayların meydana geldiği vakit üzere parametreler belirlenebilir. Hava Trafik Denetimi ile yapılan irtibatlar, otomatik radyo hava durumu brifingleri ve pilotlar ile yer yahut kabin takımı ortasındaki konuşmalar da kaydedilir. Genellikle NTSB (Ulusal Ulaşım Güvenliği Kurulu), FAA (Federal Havacılık İdaresi), uçağın operatörü, uçak ve motorlarının üreticisi ve pilotlar derneği üyelerinden oluşan bir komite, kaydı dinlemek için bir ortaya gelir. Bu komite, soruşturma sırasında kullanılacak CVR ses kayıtlarının yazılı bir dökümünü oluşturur. FAA hava trafik denetim bantları -ilgili vakit kodlarıyla birlikte- kaza dizisi sırasında bir yahut birden fazla olayın mahallî vaktini belirlemeye yardımcı olmak için kullanılır. Bu mühletler transkripte uygulanır ve transkriptteki her olay için mahallî bir vakit sağlar. Kritik olaylar için daha kesin zamanlama, ses spektrumu yazılımı kullanılarak elde edilir.
CVR kayıtları, kaza soruşturmasında elde edilen öbür olgusal bilgilerden farklı biçimde ele alınır. Kokpit içindeki kelamlı irtibatların son derece hassas olması nedeniyle Kongre, Güvenlik Heyeti’nin CVR ses kaydının hiçbir kısmını yayınlamamasını gerektirmiştir. Bu hassasiyet nedeniyle, CVR sesi ve transkripti için yüksek derecede güvenlik sağlanır.
Kokpit ses kaydedici özellikleri
- Kaydedilen müddet: 30 dakika (SSD ile 2 saat)
- Kanal sayısı: 4
- Darbe toleransı: 3400Gs / 6.5 ms
- Yangına dayanıklılık: 1100 ℃ / 30 dk
- Su basıncına dayanıklılık: 6000 metre
- Su altı pozisyon belirleyici: 37.5 KHz
Kara kutu ne işe fayda ✴️
Kara kutu, kazaların neden kaynaklandığını açıklığa kavuşturmaya ve kazaları önlemenin yollarını bulmaya yardımcı olur. Kara kutu birinci defa 1947 yılında kullanılmıştır. 1958’den sonra Sivil Havacılık Şurası’nın koyduğu kurallara nazaran uçakta bulundurulması mecburî hale getirilmiştir. Kara kutu, uçakla ilgili her türlü bilgiyi ve konuşmayı depolar. Sağlam tasarımı sayesinde en güç şartlarda bile korunabilir. Yolcu uçaklarının kara kutuları deniz altında 90 gün boyunca sinyal gönderebilir. Kara kutular, suyla etkileşime girdiği anda aktifleşir ve sinyal göndermeye başlar. Böylelikle uçak kazasının yerini arayan rastgele bir takım, kutuyu deniz altında bile bulabilir.
Pilotların konuşmaları da kara kutuya kaydedilir. Böylelikle araştırmacılar pilotların son konuşmalarını dinleyebilir. Fakat bu her kara kutu için geçerli değildir. Birtakım kara kutular sadece uçakla ilgili dataları kaydederken, kimileri pilot konuşmalarını da kaydetme özelliğine sahiptir.
Bir uçağın kara kutusu, uçuş kaydedici (flight recorder) olarak da isimlendirilir ve uçuş sırasında pilotların yaptığı sesli aktiviteleri, prosedürleri ve hatta konuşmaları kaydeden ve saklayan bir aygıttır. Temelde kara kutunun fonksiyonu, bir kaza durumunda muhtemel nedenlerine ışık tutacak rastgele bir bilgiyi kaydetmektir. Pekala bu gizemli aygıt hakkında daha fazla bilgi edinmek ister misiniz? Uçaklardaki Black Box nedir, FDR ve CVR neyin kısaltmasıdır? Kara Kutu hakkında her şey burada.
